Tag Archives: World War Two

Incomprehensible

The National Archives demand that researchers anonymize personal data contained in the file of a former Gestapo leader.

This year, a researcher working under an agreement between the Luxembourg state and the Centre for Contemporary and Digital History (C²DH) on the financial spoliation of Jews during World War II submitted a special access request to the National Archives (AnLux) for the file of Josef Ackermann. From 1940, Ackermann was responsible within the Gestapo in Luxembourg for “Abteilung IV a,” which managed Jewish and other confiscated property (Verwaltung des jüdischen und sonstigen Vermögens). The European Holocaust Research Infrastructure explicitly refers to the trial of this German war criminal and the documents preserved at AnLux as essential for studying this key figure in the persecution of Jews in Luxembourg.

These archives have been used in Luxembourg historiography since at least the 1980s. For his book Longtemps j’aurai mémoire in 1974, Paul Cerf appears to have accessed the trial documents. Paul Dostert explicitly cited them in his Luxemburg zwischen Selbstbehauptung und nationaler Selbstaufgabe, published in 1985. Since then, this trial has been regularly referenced, including in the recent dissertation by Blandine Landau, Pillages et ‘aryanisation’ au Luxembourg pendant la Seconde Guerre mondiale.

It was, therefore, surprising when this researcher was imposed the following conditions by AnLux: “The anonymization of personal data, both during its use and in the citation of archive files, which must be done as follows: AnLux, reference number.” The National Archives, whose director is a member of the C²DH advisory board, are part of a broader agreement between the Luxembourg state and the Jewish community to address unresolved questions related to the spoliation of Jewish property during the Holocaust. In January 2021, the archives received a specific budget to facilitate “access to National Archives files related to World War II and the Holocaust.

In the Ackermann file, AnLux once again exceeds the terms set by the transferring entity, in this case, the Ministry of Foreign Affairs, which granted access “on the condition that the consultation and use of personal data are limited to the research purpose and do not excessively infringe on the privacy of the individuals concerned.” These conditions make no mention of anonymization. As in a previous incident where AnLux imposed anonymization prior to consultation, the institution is further tightening access conditions.

Contrary to recent claims in an article in the Lëtzebuerger Land, AnLux does not simply “observe the law”1 but interprets it in a way highly unfavorable to research. The invocation of privacy rights seems particularly questionable. This right is strictly personal and ceases to apply after a person’s death, as recently ruled by the Luxembourg District Court. In a case opposing Simone Retter, daughter of architect Paul Retter, to journalist Bernard Thomas, the judges ruled that the right to privacy “belongs only to the living.”2

Luxembourg’s archiving law, which governs the accessibility of archives, is more restrictive, requiring a special access request if a person has not been deceased for more than 25 years. However, given that Ackermann has been dead for 27 years and considering his profile, the argument of a “risk of excessive infringement on privacy” seems, at the very least, incomprehensible.

Prohibiting the naming of one of the architects of Jewish spoliation in Luxembourg leads to a disembodied historical narrative, stripping it of its meaning.

This post has first been published as an opinion piece in French in d’Lëtzebuerger Land (6 December 2024)

  1. ANLUX, CNL, et MNAHA, « Observer la loi », d’Lëtzebuerger Land, 30 August 2024, p. 10. []
  2. « Procès de presse », d’Lëtzebuerger Land, 22 mars 2024. []

Benoit Majerus

Since January 2011, I am working as an historian at the University of Luxembourg. I have written my PhD on the occupation of Belgium during World War One and World Two. In 2013 I published a social history of psychiatry in the 20th century from below. I am also co-editor of h-madness.

More Posts

La Sipo-SD en Belgique. Une police faible

indexL’article La Sipo-SD en Belgique a une très longue histoire de gestation. En 2004, le CIERA organise une journée d’étude sur la  répression des résistances en Europe occupée (1939-1945). J’étais au début de ma thèse et je venais de découvrir les travaux de Gerhard Paul et Klaus Mallmann1 qui n’avaient pas encore trouvé des “adeptes” en Belgique. J’ai donc essayé d’appliquer leur lecture au cas belge. Le projet d’en faire un numéro spéciale pour la revue Vingtième Siècle n’aboutissait pas à l’époque.

Sept ans plus tard, la Fondation Auschwitz organise une journée d’étude sur le siège de la Gestapo à Bruxelles suite à une discussion sur un éventuel classement des caves des bâtiments. Les murs y sont couverts de graffitis des prisonniers2, graffitis qui risquent néanmoins de disparaître.

Je redécouvre mon papier… et une littérature qui est devenue plus abondante sur le sujet pour la France (Gaël Eismann, Bernd Kasten, Laurent Thierry…) et la Belgique (Robby Van Eetvelde, Insa Meinen…). La journée devient donc intéressante parce que les interprétations sont bien sûr différentes. Les organisateurs de la journée publient les actes du colloque dans leur ecollection Entre histoire et mémoire. Je décide de passer par une revue avec comité de lecture car une évaluation allait décider en 2012 de ma titularisation, l’Université du Luxembourg ayant repris le modèle américain de la tenure track.

Le résumé de l’article

L’article propose une relecture de la Sipo-SD, — présentée souvent comme une police toute-puissante, en Belgique occupée. Cette police allemande est essentiellement une petite institution bureaucratique qui fonctionne comme police ré-active et non proactive. Notre argument se construit autour de trois thèses. Premièrement, la Sipo-SD n’est qu’un appareil répressif parmi d’autres. Deuxièmement, son positionnement dans le dispositif policier allemand n’est pas déterminé par des phénomènes de concurrence avec d’autres institutions allemandes, notamment l’administration militaire. Troisièmement, cette police politique ne forme pas un bloc homogène mais est traversée par plusieurs lignes de partage.

Pour télécharger l’article, cliquez ici.

  1. Paul, Gerhard, and Klaus-Michael Mallmann, eds. Die Gestapo: Mythos Und Realität. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1995 et Paul, Gerhard, and Klaus-Michael Mallmann, eds. Die Gestapo Im Zweiten Weltkrieg : “Heimatfront” Und Besetztes Europa. Darmstadt: Primus, 2000. []
  2. Ponteville I. (dir.), Avenue Louise 347 : dans les caves de la Gestapo, Brussels, Buch edition, 1996. []

Benoit Majerus

Since January 2011, I am working as an historian at the University of Luxembourg. I have written my PhD on the occupation of Belgium during World War One and World Two. In 2013 I published a social history of psychiatry in the 20th century from below. I am also co-editor of h-madness.

More Posts

[Guest post] Een Bild seet méi wéi dausend Wierder…. oder villäicht awer net ? by Paul Lesch

Eng problematesch Une?
Eng problematesch Une?

Les réflexions ci-dessous font suite à un premier commentaire sur le même article publié la semaine passée sous le titre Die Krux mit dem Tabu. (Benoît Majerus)

E puer Reflektiounen iwwert d’Une vun der Wochenzeitung Woxx vum 31. 05.2013

Am Kader vun engem Artikel iwwert d’Ausstellung « Between Shade and Darkness » am Musée de la Résistance zu Esch, bréngt d’Zeitung Woxx op hirer ‘Une’ eng Photo vun engem Lëtzebuerger Bistro deen « Judenfrei » ass. Den Text niewendrun suggeréiert net nëmmen dat des Photo aus den 30er Joeren staamt, mais och, dat et esou Bistroe zu Lëtzebuerg méi goufen : « Schon vor der Besatzung hatten Juden in Luxemburg keinen Zutritt zu Kneipen wie hier in der Avenue de la Liberté. »

Wéi ech d’Photo gesinn hunn war meng éischt Reaktioun déi vun Iwwerraschung. Ech wousst dat et um Ufank vun den 30er Joeren effektiv een Bistro gouf, deen ganz houfreg an der Fënster stoen hat, dat et sech ëm een « Judenfreies Lokal » géif handelen. Dovunner gëtt ët eng Photo, an duerch den Henry Miller ass den Café de la Poste esouguer an d’Literatur agaangen, well dësen huet an sengem Buch Quiet Days in Clichy dësen Bistrot erwähnt. Am Tageblatt fënnt een an där Zäit op Mannst zwee Artikelen an eng Karikatur vum Albert Simon, déi dësen Bistro dénoncéieren1 .

Et handelt sech ëm een Fall deen an enger ganzer Rëtsch vun lëtzebuerger Geschichtsbicher erwähnt gëtt ( e.a vum Paul Cerf a vum Henri Koch-Kent)2. En plus, sinn 1972/73 am Kontext vun der dänescher Verfilmung vun dem Miller sengem Buch, an der lëtzebuerger Press eng sëllech Artikelen zum Thema publizéiert ginn. Et handelt sech hei also kaum ëm een vun dem Artikel aus der Woxx zitéierten « Weissen Flecken » vun der lëtzebuerger Geschicht.

Ech sinn ëmmer dovunner ausgaang, dat den Café de la Poste deen eenzegen Café zu Lëtzebuerg war, deen an den 30er Joeren esou offensichtlech an onverstoppt antisemitesch agestallt war.

D’Zeitung Woxx, suggeréiert awer elo, dat et der doen nach méi gouf. Dat wonnert mech, vu dat an der lëtzebuerger Press vun den 30er Joeren den Café de la Poste erwähnt an als antisemitesch denoncéiert gëtt, mais awer menges Wëssen no, gëtt et keen Artikel (weder am Tageblatt, nach an aneren Zeitungen) iwwert d’Existenz vun engem weideren antisemiteschen Café. Ech hunn zwar net all Zeitungartikel aus den 30er Joeren gelies, sinn awer duerch eent jorelaangt Duerchforsten vun der lëtzebuerger Press aus den 30er Joeren op keen esou een Artikel gestouss. An dobäi hunn zemools lénksgeriichten Zeitungen antisemitesch Ausfäll regelméisseg denoncéiert. Esouguer d’Luxemburger Wort huet 1940 géint d’Opféierung vun engem antisemiteschen Film (Robert und Bertram) protestéiert3 .

Desweideren, fënnt een weder beim Henri Koch-Kent, nach beim Paul Cerf, déi sech allebéid mat antisemiteschen Aktivitéiten oder Artikelen an den 30er Joeren beschäftegen, eng Referenz op een weideren antisemiteschen Bistro. Sie denoncéieren eng Rëtsch antisemitesch Artikelen, Schmierereien oder Fluchziedelen. Den Paul Cerf analyséiert och  den « verbalen Antisemitismus », mais kënnt awer zur Conclusioun dat sech den « antisémitisme racial » zu Lëtzebuerg net hätt kënnen duerchsetzen4. Den héich unerkanntenen amerikaneschen Historiker Arno J. Mayer mat lëtzebuerger Originnen, an deen 1940 mat senger Famill an d’USA geflücht ass, insistéiert iwwregens an e puer rezenten Interviewen drop, dat et zu Lëtzebuerg an den 30er Joren haaptsächlech een « Antijudaismus » gouf, an keen regelrechten « Antisemitismus »5 . Zu dëser semantescher Fro kann een natierlech gedeelter Meenung sinn.

D’Photo op der ‘Une’ vun der Woxx, huet mech dowéinst besonnesch interpelléiert. Sollen et zu Lëtzebuerg an den 30er Joeren effektiv e puer esou Bistroen ginn sinn. War den Antisemitismus wierklech esou alldeeglech präsent, wéi hei ugedeit ?

Vu dat d’Photo an Kontradiktioun steet, mat den aneren Informatiounen déi ech bis elo zum Thema hat, hunn ech mir se emol méi genau ugekuckt. An dunn sinn mir déi heiten Saachen opgefall :

–       Den Besëtzer vun dem Zum Kölner Hof, ass deen selwechten, wéi deen vun dem Café de la Poste : Den Christophe Bintner. Hat deen an den 30er Joeren direkt zwee antisemitesch Bistroen ?

–       Wann ech dann méi genau kucken an d’Photoen vun den zwee Bistroe’en vergläichen, fällt op, dat op där vum Café de la Poste den Här Bintner säin Virnumm op Franséisch « Christophe » geschriwwen huet, an dat op der anerer Photo den selwechten Numm ouni « e », also an senger däitscher Form geschriwwen ass. Kéint et villäicht sinn, dat dës Photo net aus en 30er Joeren, mais aus der Zäit vun der Occupatioun an der vun den Nazien duerchgefouerter Germanisatioun staamt ?

–       Opfalend ass och, dat an der Fënster vum Café de la Poste um Ufank vun den 30er Joren, den Text eng Kéier op Franséisch an eng Kéier op Däitsch steet, wéi dat déi Zäit üblech war. Op der Photo vum « Kölner Hof » par contre, ass alles op Däitsch. Hei ass keen franséischen Text ze gesinn. Och dat huet mech intrigéiert.

–       Wéi ech dunn op e-luxemburgensia d’Stéchwuert « Zum Kölner Hof » aginn hunn, ass mir opgefall dat déi éischten Kéier wou een Bistro mat deem Numm an der Stad Lëtzebuerg opdaucht, den 2 Oktober 1940 ass. Dat ass natierlech keen Beweis dofir dat ët esou een Bistro virdrun net ginn ass, mais et werft awer eng Rëtsch Froen op.

–       Mat Hëllef vun e-luxemburgensia sinn ech och op den Epuratiounsprozess géint den Besëtzer Christoph(e) Bintener gestouss, en notoreschen Collaborateur. Am Abrëll 1945, gouf hien zu 3 Joer Prisong an 75.000 Fr veruerteelt: “Der Angeklagte ist überführt worden, frühzeitig in die VdB eingetreten zu sein, in seinem Lokal zwei Schilder aufgehängt zu haben, deren Inhalt lautete: “Judenfreies Lokal” , “Laufbursche gesucht, Engländer bevorzugt”, sich mit Kratzenberg photographieren zu haben und deutsch eingestellt gewesen zu sein.” (Escher Tageblatt, 24.4.1945, p.1)

Dat sinn alles Indizien déi fir mech d’Fro opwerfen op dës Photo net villäicht aus der Zeit vun der Occupatioun ass, an net aus den 30er Joeren, wat jo awer een gréisseren Ënnerscheed mëscht.

Bon mais, villäicht ieren ech mech an d’Photo ass wierklech aus den 30er Joeren … Ech lossen mech gären enges Besseren beléieren.

Paul Lesch

P.S. Erwähnen wollt ech awer och nach den Titel vun der Une deen niewent der Photo steet. Hei kann een liesen : « Resistenzmärchen ? » Ech verstinn net esou richteg, wat esou eng Frostellung mat dem Antisemitismus ze dunn huet. Grad den Fall Lëtzebuerg huet dach gewisen, dat et eng Rëtsch Resistenzler gouf, déi trotz hiere Kampf géint d’Nazien antisemitesch agestallt waren (Beispill LVL)6. Dat Ganzt ass e beschen méi komplex, wéi et hei duergestallt gëtt.

 

 

 

  1. « Hitler in Luxemburg », Escher Tageblatt, 12 November 1932, S.1 ; « Antisemitismus in Luxemburg », Escher Tageblatt, 6 Abrëll 1933 ; « Notizen und Glossen », Escher Tageblatt, 2 Februar 1934. []
  2. Paul Cerf, Longtemps j’aurais mémoire, Editions du Letzebuerger Land, Luxembourg, 1974, S. 23-24 ; Paul Cerf, L’Etoile Juive au Luxembourg, RTL Edition, Luxembourg, 1986, S. 26-27 ; Henri Koch-Kent, Vu et Entendu. Souvenirs d’une époque controversée, Luxembourg, 1983, S. 254 ; Paul Lesch, Au nom de l’ordre public & des bonnes moeurs. Contrôle des cinémas et censure de films au Luxembourg 1895-2005, Centre national de l’audiovisuel, Luxembourg, 2005, S. 151-152. []
  3. Paul Lesch, Au nom de l’ordre public & des bonnes moeurs. Contrôle des cinémas et censure de films au Luxembourg 1895-2005, op. cit., S. 89. []
  4. Paul Cerf, L’Etoile Juive au Luxembourg, op. cit., p. 30-31. Och interessant : Paul Cerf, De l’épuration au Grand-Duché de Luxembourg après la seconde guerre mondiale, Imprimerie Saint-Paul, Luxembourg, 1980, S.17-27. []
  5. « Mais je ne peux pas dire que c’était de l’antisémitisme, c’était de l’antijudaïsme et je ne pense pas que cet antijudaïsme tout seul aurait emmené des millions de personnes dans les camps de concentration. J’aimerais bien que quelqu’un écrive quelque chose sur cet antijudaïsme qui d’après moi, n’a pas de rapport direct avec l’antisémitisme politique et racial. » (« Itinéraire d’un exilé luxembourgeois » (Forum, Abrëll 2013, S.11). []
  6. Lucien Blau, « Ideologie et discours politique de la Droite et de l’Extrême-Droite au luxembourg au cours des années 30 et 40 », In : Archives Nationales (Ed.), Les courants politiques et la Résistance : Continuités ou ruptures ?, Archives Nationales, Luxembourg, 2003, S. 39-44. []

Benoit Majerus

Since January 2011, I am working as an historian at the University of Luxembourg. I have written my PhD on the occupation of Belgium during World War One and World Two. In 2013 I published a social history of psychiatry in the 20th century from below. I am also co-editor of h-madness.

More Posts

Recherche sur le rôle de la Commission administrative durant la 2e Guerre mondiale – Communiqué de presse

wehrer
Albert Wehrer (1895-1967), chef de la commission administrative, est un des fonctionnaires luxembourgeois qui se trouve au centre de la recherche effectuée par Vincent Artuso.

Par convention entre le Ministère d’État et l’Université du Luxembourg, signée le 24 avril 2013, l’Université du Luxembourg a été chargée de la mise en place d’un dispositif de recherche sur le rôle de la Commission administrative durant la 2e Guerre mondiale.

Monsieur Vincent Artuso, docteur en histoire, auteur d’une dissertation doctorale sur « La Collaboration au Grand-Duché de Luxembourg durant la Seconde Guerre mondiale (1940-1945). Attentisme, Coopération, Assimilation », a été engagé pour mener ces recherches. Le rapport de l’Université du Luxembourg sera remis au gouvernement pour le 31 mai 2014.

Le chercheur sera conseillé par un comité scientifique composé de Messieurs Manuel Dillmann, conseiller de gouvernement première classe au Ministère d’État, Paul Dostert, directeur du Centre de Documentation et de Recherche sur la Résistance, Benoît Majerus, assistant-professeur à l’UL, Michel Margue, professeur d’histoire à l’UL, Michel Pauly, professeur d’histoire transnationale luxembourgeoise à l’UL, Marc Schoentgen, enseignant d’histoire au Lycée technique d’Ettelbruck, Denis Scuto, chargé de cours à l’UL. Le comité sera présidé par le professeur Michel Pauly, Monsieur Vincent Artuso assurant le secrétariat.

Le comité s’est réuni une première fois le 28 mai 2013 et a défini le périmètre des recherches à entreprendre. Vu les délais très courts, il sera impossible d’analyser le rôle de la Commission administrative, en place du 10 mai au 23 décembre 1940, et ses relations avec le pouvoir nazi dans leur globalité. Par contre, pour mieux cerner les activités de la Commission administrative en relation avec la politique menée à l’endroit de la population juive, les recherches porteront aussi sur son attitude vis-à-vis des premières arrestations d’opposants de tous les bords politiques au régime nazi et vis-à-vis des mesures de germanisation décidées par le ‘Chef der Zivilverwaltung’.

Les ministères et administrations seront invités à soutenir Monsieur Artuso dans son travail de recherche et à mettre à sa disposition leurs archives.

Le comité a en outre décidé de ne pas communiquer des résultats partiels des recherches afin de ne pas préjuger du résultat final.

Benoit Majerus

Since January 2011, I am working as an historian at the University of Luxembourg. I have written my PhD on the occupation of Belgium during World War One and World Two. In 2013 I published a social history of psychiatry in the 20th century from below. I am also co-editor of h-madness.

More Posts

Die Krux mit dem Tabu: ein nervendes Narrativ über die Jahre 1940-1945

Eine word-cloud vom Wikipedia Eintrag "Luxemburg im Zweiten Weltkrieg" (30. Mai 2013) zeigt ein nüancierteres Bild als das "Tabu-Narrativ"
Eine word-cloud vom Wikipedia Eintrag “Luxemburg im Zweiten Weltkrieg” (30. Mai 2013) zeigt ein nüancierteres Bild als das zur Zeit dominante “Tabu-Narrativ”

“Ein Tabu beruht auf einem stillschweigend praktizierten gesellschaftlichen Regelwerk, auf einer kulturell überformten Übereinkunft, die Verhalten auf elementare Weise gebietet oder verbietet. Tabus sind unhinterfragt, strikt, bedingungslos, sie sind universell und ubiquitär” 1

In einen rezenten Woxx-Artikel über die Ausstellung “Between Shade and Darkness” im Escher Resistenzmuseum, bedauert die Journalistin Anina Valle Thiele das “historische Narrativ von den braven Luxemburgern, die von den Nazis überfallen wurden”2. Bedauerlicherweise verweist sie nicht mit Fussnoten, auf Bücher, Filme oder Ausstellungen, in denen sie dieses Narrativ in den letzten Jahren gefunden hat. Ich habe es in den letzten 15 Jahren nicht gehört. Nicht in der wissenschaftlichen Geschichtsschreibung3. Nicht in Ausstellungen4. Nicht auf Tagungen5. Nicht in der Literatur6. Nicht im Film7. Und auch in der rezenten Debatte um die Mitarbeit der Luxemburger Verwaltung an der Judenverfolgung im Zweiten Weltkrieg hat keiner diese Geschichte erzählt, weder Denis Scuto, noch Ben Fayot, Jean-Claude Juncker oder die zahlreichen Kommentare auf rtl.lu8 und tageblatt.

Wenn es im Moment ein “historisches Narrativ” gibt, dann es ist eher das vom “Tabu”. Eine kurze Suche auf Google zeigt, dass diese Erzählung in Luxemburg schon fast so lange existiert, wie es die Suchmaschine gibt. Bereits 2003 bemühte Denis Scuto mit Hinblick auf die Wehrmachtsausstellung den Begriff des Tabus9. Und seitdem hat es sich zum dominanten Schlagwort entwickelt unter dem über den Zweiten Weltkrieg in Luxemburg gesprochen wird, was ja in einem gewissen Widerspruch zur Definition des Wortes steht. Gebetsmühlenartig wird betont: “Die Ausstellung soll helfen, Tabus zu brechen”  200410, “Es gibt kein Tabu” (2012)11,  “Le recrutement de force durant la Deuxième Guerre mondiale a pendant longtemps été un sujet tabou au Luxembourg.” (2013)12. Kein anderes Thema wurde in den letzten zehn Jahren mehr behandelt als die Kollaboration und Judenverfolgung in Luxemburg. Heute gibt es mehr Magisterarbeiten über Gielemännerchen als über Resistenzler.

Ganz eng mit diesem Tabu-Narrativ verbunden ist das weiße-Flecke-Narrativ. In dem am Anfang genannten Artikel wird Änder Hoffmann wie folgt zitiert. Diese Ausstellung sei besonders wichtig “in Bezug auf die weißen Flecken, die es noch in der Luxemburger Geschichte gibt”. Weiße Flecken gibt es in der Tat viele in der Luxemburger Historiographie. Die frühe Neuzeit, die Lebenswelt der Bauern im 19. und 20. Jahrhundert, der Finanzplatz seit den 1970er Jahren sind klaffende Lücken der Luxemburger Historiographie. Die Mär von den weißen Flecken in Bezug auf den Zweiten Weltkrieg wirkt überzogen. Keine Zeitspanne ist so thematisiert wie die Jahre 1940-45.

Dieses Narrativ ist doppelt nervend. Erstens weil es so schwarz-weiss ist, wie die ewige Reduktion der Besatzung auf die Frage Widerstand versus Kollaboration. Zweitens weil im Hintergrund immer eine Verschwörungstheorie mitschwingt. “Jemand” hätte Interesse daran, dass dieses Tabu bestehen bleibt und würde alles in die Wege leiten damit diese Jahre unerforscht bleiben. Vielleicht sind wir als Historiker faul gewesen. Vielleicht hat der Luxemburger Staat nicht die nötigen Strukturen geschaffen (Archivgesetz) – aber dies betrifft die gesamte Historiographie nicht nur die Jahre 1940-45. Vielleicht ist die späte Institutionalisierung der Geisteswissenschaften ein Grund für gewisse Lücken. Ich arbeite jetzt seit fast 15 Jahren immer wieder über Luxemburg im Zweiten Weltkrieg. Nie hat mir jemand abgeraten über diese Zeit zu arbeiten, nie hat mir den Zugang zu den Archiven verweigert, die für meine Fragestellung relevant waren, nie hatte ich das Gefühl eine soziale Norm zu durchbrechen, weil ich über die Kollaboration in Luxemburg arbeitete… Und diese Schlußfolgerung gilt auch für die 5-6 Studenten, die ich seit der Zeit bei ihren Magister- oder Doktorarbeiten begleitet haben.

Bleibt die für mich ungelöste Frage, welche Funktion das “Tabu-Narrativ” in der luxemburgischen Gesellschaft hat.

P.S. Wer noch mehr Fussnoten lesen will: Majerus B., « Besetzte Vergangenheiten. Erinnerungskulturen des Zweiten Weltkrieges in Luxemburg – eine historiographische Baustelle », Hémecht, 2012, p. 23‑43. Den Text gibt es hier.

 

  1. http://de.wikipedia.org/wiki/Tabu (30. Mai 2013) []
  2. http://www.woxx.lu/id_article/6507 []
  3. Ab den 1970er werden dort andere Narrative dominant: Dostert P., Luxemburg zwischen Selbstbehauptung und nationaler Selbstaufgabe: Die deutsche Besatzungspolitik und die Volksdeutsche Bewegung 1940-1945, Luxembourg, Imprimerie Saint-Paul, 1985 oder Cerf P., De l’épuration au Grand-Duché de Luxembourg après la seconde guerre mondiale, Luxembourg, Imprimerie Saint-Paul, 1980 []
  4. ‘… et wor alles net sou einfach (2002) oder ‘Le grand pillage’ (2005) []
  5. Les courants politiques et la résistance: continuités ou ruptures? (2003) Collaboration: Nazification ? (2006) oder Émancipation, Éclosion, Persécution. Le développement de la communauté juive luxembourgeoise de la Révolution française à la Seconde Guerre mondiale (2011) []
  6. als Beispiel zwei Autoren die vieles trennt und bei denen die Kollaboration behandelt wird: Hoffmann F., Die Grenze: Roman, Luxembourg, De Frendeskrees, 1972 und Manderscheid R., Schacko Klak: Biller aus der Kandheet (1935-1945), Iechternach, Editions Phi, 1988. []
  7. Schwaarze Schnéi (1985) oder Déi zwéi vum Bierg (1985) []
  8.  http://news.rtl.lu/news/national/401301.html []
  9.  http://archiv.woxx.lu/0600-0699/670-679/675/675p4p5.pdf []
  10.  http://www.forum.lu/pdf/artikel/4850_218_Pauly.pdf []
  11.  http://www.tageblatt.lu/nachrichten/story/25187877 []
  12. http://www.luxembourg.public.lu/fr/actualites/2013/05/22-jongen-a-meedercher/index.html []

Benoit Majerus

Since January 2011, I am working as an historian at the University of Luxembourg. I have written my PhD on the occupation of Belgium during World War One and World Two. In 2013 I published a social history of psychiatry in the 20th century from below. I am also co-editor of h-madness.

More Posts

Pieter Lagrou sur un récent débat luxembourgeois… ou presque

Les intervenants au débat 'Kloertext - Lëtzebuerg am Zweete Weltkrich' sur la télé luxembourgeoise
Les intervenants au débat ‘Kloertext – Lëtzebuerg am Zweete Weltkrich’ sur la télé luxembourgeoise

Rituellement, le Luxembourg connaît des débats sur la Deuxième Guerre mondiale1. En 2013, l’ancien archiviste de la section contemporaine Serge Hoffmann, le député socialiste Ben Fayot et l’historien Denis Scuto l’ont relancé autour de la participation des autorités luxembourgeoises dans la persécution des juifs pendant la Deuxième Guerre mondiale2

Une commission sous la présidence de Michel Pauly, un médiéviste, sera probablement mise en place pour conseiller Vincent Artuso dans la réalisation d’un travail dont les contours restent encore à définir3. Il y aura donc un travail historique qui se réalisera mais les enjeux dépassent bien sûr une question purement historiographique. Sur ce blog, Renée Wagener a lancé un appel à la création d’un Institut d’histoire du temps présent au Luxembourg. Une des questions centrales sera la réaction du gouvernement luxembourgeois quant à d’éventuelles excuses qui sont exigées par une partie des acteurs.

Ce mois-ci, la revue française Vingtième Siècle publie un excellent article de Pieter Lagrou, professeur d’histoire contemporaine à l’Université libre de Bruxelles, qui apparaît comme un commentaire critique de la discussion luxembourgeoise des deux derniers mois. Bien sûr, sa contribution a une dimension beaucoup plus large en réfléchissant sur la place de l’histoire du Temps Présent dans les sociétés occidentales. Néanmoins, quatre réflexions me semblent très pertinentes pour la situation actuelle au Luxembourg:

Sur la posture de l’historien, briseur de tabou:

“Le cadavre de l’histoire nationale peut être dégagé rapidement. Le château fort a été pris d’assaut et réduit en ruines. Prétendre attaquer une mémoire nationale supposée hégémonique est aujourd’hui une posture tout aussi pathétique que celle de vouloir la ressusciter.  (…) S’il y a aujourd’hui un deuil inaccompli, ce n’est pas celui du mythe héroïque national, mais tout au plus celui de l’héroïque historien briseur de tabous.” (p. 111)

Sur la “concurrence” des victimes:

“Le front commun de causes minoritaires militant pour une société plus ouverte et pour une participation politique accrue a cédé la place à une multitude de revendications identitaires mutuellement exclusives et engagées dans une concurrence mémorielle. Leurs discours de combat contre l’oubli faussent la donne, car la configuration de l’espace public mémoriel n’est pas binaire, avec un interrupteur en position «  mémoire  » ou « oubli ». La reconnaissance publique est une denrée rare (en termes de place occupée dans les programmes scolaires, de monuments, de musées et de dispositifs législatifs ; en termes, plus vulgairement aussi, d’argent public attribué à telle ou telle cause). C’est donc de son partage qu’il s’agit, de proéminence et de visibilité, toutes choses qui, comme le savent les femmes et les hommes politiques au moment de la photographie de groupe, ne peuvent être obtenues qu’en plaçant les autres à l’ombre de soi-même.” (p. 111-112)

Sur le vocabulaire juridique utilisé par les historiens:

“Le registre juridique offre tout un outillage pour sérier les problèmes, nommer des événements historiques, les classer et les comparer. (…) Une histoire qui reprend les catégories juridiques préétablies sans les interroger est une histoire à ciseaux, c’est-à-dire une addition d’événements réifiés, décontextualisés : le Rwanda, 1994  ; l’Anatolie, 1915  ; la traite atlantique, 17e siècle.  (…) est en cause moins l’intrusion de la justice et des lois mémorielles dans le pré carré de l’historien que l’avidité avec laquelle les historiens ont adopté une nomenclature qui ne leur est pas propre, qu’ils maîtrisent le plus souvent mal, mais qui leur offre une solution de facilité, un prêt-à-penser, un périmètre de la recherche sanctionné par le législateur. ” (p. 113-114)

Sur le non-sens des excuses:

“L’histoire n’est plus un discours critique ou subversif, mais une panacée pour les maux incurables de nos sociétés contemporaines. Des institutions désarmées face à la désaffectation démocratique, la xénophobie et la violence, ou tout simplement peu enclines à produire une réelle analyse du problème, se réfugient dans l’injonction mémorielle. Une nouvelle instrumentalisation de l’histoire est à l’œuvre. Plus les horreurs du passé seront passées en revue, plus nos contemporains adhéreront, par effroi, au modèle actuel de société. Pour dire les choses autrement  : le recours à l’histoire est comme une liturgie célébrant la supériorité du présent sur le passé. D’un côté figurent démocratie et droits de l’Homme, de l’autre, autoritarisme, fascisme, crimes de masse, génocide, Holocauste, racisme, esclavage, croisades et chasses aux sorcières. (…) La culture politique de repentance et d’excuses publiques pour les épisodes criminels du passé renforce cette mise à distance.” (p. 116-117)

L’actuel numéro de la revue Vingtième Siècle peut être acheté dans des bonnes librairies. L’article peut être téléchargé pour 5 euros ici.

  1. Les deux derniers en date avant celui de cette année avaient été la publication de la thèse de Paul Dostert en 1985 et le passage de la Wehrmachtsausstellung au Luxembourg en 2002 []
  2. Le déclenchement de la controverse s’est fait en trois étapes: article de Serge Hoffmann dans le tageblatt en septembre 2012, question parlementaire de Ben Fayot à la Chambre des Députés, carte blance de Denis Scuto à la radio RTL en février 2013. C’est cette dernière intervention qui a provoqué une accélération du débat avec la presse écrite et audiovisuelle qui se fait alors plus largement écho de la problématique []
  3. http://www.tageblatt.lu/nachrichten/story/Wieso-hat-Luxemburg-kollaboriert–22011673 []

Benoit Majerus

Since January 2011, I am working as an historian at the University of Luxembourg. I have written my PhD on the occupation of Belgium during World War One and World Two. In 2013 I published a social history of psychiatry in the 20th century from below. I am also co-editor of h-madness.

More Posts